آشنایی کامل با جایگاه عزت نفس در اسلام
عزت نفس مهمترین گوهری است که خداوند به انسان عطا فرموده است. این ویژگی مهم تنها به اشرف مخلوقات داده شده و یکی از تفاوتهای انسان با سایر موجودات است.
آزادی و والایی همت انسان به دلیل وجود عزت نفس در شخصیت اوست و این ویژگی یکی از پایه و اساسهای شخصیت انسان و موجب رسیدن وی به سربلندی است. در اسلام به عزتمندی و دوری از ذلت و بندگی توصیه ویژه شده است.
افراد عزتمند با پیروی از توصیههای اسلام و قرآن در رابطه با رفتار عزتمند، در برابر هیچ ذلتی سرتسلیم فرود نمیآورند و به هیچ قیمتی این سرمایه شرافت و آزادی را نمیفروشند. چراکه این فضیلت اخلاقی محرک سایر فضیلتهاست وانسان را در انجام برنامههای اخلاقی یاری میکند.
اگر افراد بتوانند عزتمندی را همواره در خود زنده نگه دارند و تمام رفتار، حرکات و گفتار خود را با آن هماهنگ کنند، توانستهاند نیک بختی و سعادت خود را تضمین کنند. ولی انجام این کار آسان نیست و برای رسیدن به آن باید تلاش فراوانی انجام داد.
گروه آموزشی رضا کلاهی در این مطلب عزت نفس در اسلام را به صورت کامل توضیح خواهد داد و شما میتوانید با مطالعه این مطلب در رابطه با جایگاه عزت نفس دراسلام اطلاعات کاملی به دست آورید. پس با ما همراه باشید.
معنی عزت نفس در اسلام
ما در مطلب عزت نفس چیست؟ به صورت کامل در رابطه با مفهوم عزت نفس توضیح دادیم. در این قسمت میخواهیم در رابطه با مفهوم آن در اسلام صحیت کنیم.
معنای واژه عزت، سرافرازی و ارجمندی است و حالتی را بیان میکند که از شکست و مغلوب شدن انسان جلوگیری میکند. این کلمه از عزاز گرفته شده که به معنای زمین محکم و نفوذ ناپذیر است.
توجه داشته باشید که سرمنشا تمام ارزشمندی و توانمندی حقیقی خدای متعال است. در مقابل این واژه، ذلت وجود دارد ک معنای آن عدم شرافت و ارجمندی انسان است. درواقع ذلت همان پذیرش شکست و مغلوب شدن است.
معنایی که عزت در آموزههای دینی دارد چیزی فراتر از موضوعاتی است که ما در رابطه با آن میدانیم. عزت نفس در اسلام به معنی عزت در بندگی، معنویت گرایی، رهایی از قید و اسارت و شهوت و دنیاگرایی است که همیشه از جایگاه ویژهای برخوردار بوده است.
امام علی (علیه السلام) در این رابطه میفرماید:
اِلهِی کفی بِی عِزّاً اَنْ اَکونَ لَک عَبْداً وَکفی بِی فَخْراً اَنْ تَکونَ لِی رَبّاً.
خداوندا! برای من این عزت بس که بنده تو باشم و این افتخار مرا بس که تو خدای من هستی.
دیدگاه قرآن در مورد عزت نفس
با توجه به تفسیر افراد متخصص در آیات قرآن کریم، میتوان گفت قرآن دو دیدگاه نسبت به عزت نفس دارد که در این بخش به بررسی آنها خواهیم پرداخت:
دیدگاه اول، نگاه از پایین به بالا
دیدگاه اولی که نسبت به عزت نفس در قرآن وجود دارد، نگاه از پایین به بالا به این موضوع است. طبق این دیدگاه عزت تنها مخصوص خداوند دانسته شده و تنها کسی که عزت حقیقی را در وجود خود دارا میباشد، خداوند است.
این نظر در سه آیه مشابه آورده شده است:
- و لا یحزنک قولهم ان العزه لله جمیعا هو السمیع العلیم
و گفتار آنها تو را غمگین نسازد، مسلما قدرت و پیروزی همهاش به دست خداست، اوست که شنوا و داناست. - من کان یرید العزه فلله العزه جمیعا
هر کس عزت میخواهد، عزت یکسره از آن خداست. - سبحان ربک رب العزه عما یصفون
منزه است پروردگار تو، پروردگار عزیز از آنچه وصف میکنند.
طبق این آیات عزت تنها مختص خداوند است و هر شخصی که درخواست آن را دارد باید از خدا بخواهد. در آیه سوم رب به کلمه عزت متصل شده که برای تاکید بر این موضوع میباشد که خداوند منبع عزت است و هیچ موجود زندهای نمیتواند از سلطنت وی بگریزد و او را مغلوب نماید.
دیدگاه دوم، نگاه از بالا به پایین
طبق دیدگاه دومی که در قرآن آمده، رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و مومنین نیز در پرتو عزت خداوند متعال، دارای عزت هستند و عزت خود را از منبع یعنی خداوند دریافت میکنند.
در بسیاری از روایات به این موضوع تاکید شده و همچنین آورده شده که مومنی که از سمت خداوند لایق عزت بوده و آن را دریافت میکند نباید کاری کند که عزت او به ذلت تبدیل شود. هیچ مومنی نباید زمینهای فراهم آورد که عزت خود را لکه دار کرده و آن را به ذلت تبدیل نماید. خواست خداوند این است که مومن عزیز باشد و مومنان نیز باید در حفظ این گوهر گرانقدر بکوشند.
اهمیت عزت نفس در اسلام
عزت نفس در اسلام یکی از مباحث پراهمیت است چنانچه در بسیاری از آیات و روایات از امامان و بزرگان در رابطه با آن و اهمیت فراوان آن صحبت شده است.
- رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): لیس الغنی عن کثره العروض، انما الغنی غنی النفس
بی نیازی به داشتن مال بسیار نیست، بی نیازی حقیقی بی نیازی نفس است. - رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): لا ینْبَغی لِمُؤْمِنٍ اَن یذِلَّ نَفسَهُ
بر هیچ مسلمانی جایز نیست که خود را ذلیل کند. - رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم): هر که پذیرای ذلت شود، از ما نیست .
- امام صادق (علیهالسّلام): خداوند همه چیز را به خود مومن واگذار کرده، مگر ذلیل کردن و بی ارزش کردن خود.
- امام حسین (علیهالسّلام): اَلْمَوْتُ اَوْلی مِنْ رُکوبِ الْعارِ
مرگ از متحمل شدن یک ننگ بالاتر است. - امام حسین (علیهالسّلام): مَوْتٌ فی عِزٍّ خَیْرٌ مِنْ حَیاهٍ فی ذُلٍّ
مردن با عزت از زندگی با ذلت بهتر است. - امام هادی (علیهالسّلام): من هانت علیه نفسه فلا تأمن شره
کسی که نزد خودش احساس شخصیت نکند، از شر او ایمن مباش.
تمامی این احادیث اهمیت عزت نفس در اسلام و نزد خداوند را بیان میکند. احادیثی که از امام حسین (علیهالسّلام) نقل شد، احادیثی هستند که ایشان در روز عاشورا بیان کردند.
ایشان میان زندگی با ذلت و مرگ باعزت، مرگ را همراه با سربلندی و عزت انتخاب کردند که این نشاندهنده درجه بالا اهمیت این موضوع نزد خداوند و در دین اسلام است.
اسلام همواره تاکید کرده تا میتوانید عوامل عزت آفرین ایجاد کنید و با ذلت به مبارزه بپردازید. اینگونه است که فضایی عزتمند برای زندگی انسانها به وجود آمده و ما میتوانیم از پلههای کرامت بالا برویم.
در حدیثی از امام علی (علیهالسّلام) آمده است که «مرگ آری، اما پستی هرگز. کمداشتن و فقر آری، اما حاجت نزد دیگران بردن هرگز.» با توجه به این حدیث از نظر این امام بزرگوار اگر زندگی همراه با ذلت باشد، مرگ با عزت انتخاب بهتری است و همچنین از نظر ایشان تحمل فقر بهتر است تا اینکه مومن برای رفع حاجت خود دست به هر کاری بزند.
البته باید به این نکته توجه کنید که تامین نیازهای زندگی هیچ ارتباطی به این موضوع ندارد و انسان باید از طریق روشهای مناسب که عزت او خدشتهدارنشود، نیازهای خود و خانواده خود را برطرف سازد.
نباید عزت نفس بهانهای شود که فرد از رفع نیازهایش سرباز زند ولی این کار نباید به عزت انسان ضربه بزند. قطعا روشها و کارهای فراوانی وجود دارد که با کمک آنها بتوان به نتیجه دلخواه رسید.
راههای افزایش عزت نفس در اسلام
با توجه به آیات و روایات روشهای مختلفی برای افزایش عزت نفس در اسلام وجود دارد که در این بخش در رابطه با آنها توضیح خواهیم داد:
اطاعت از خداوند
همانطور که تا اینجا گفته شد، خداوند منبع اصلی عزت است و هیچ موجودیتی به غیر از او به صورت مستقل نمیتواند عزت داشته باشد. بری کسب و افزایش عزت چه راهی بهتر از درخواست از منبع بیهمتا است؟
قطعا برای کسب عزت باید از خداوند متعال بخواهیم تا آن را به ما ببخشد و هرکسی خواهان حقیقی آن است باید راه بندگی و اطاعت را برگزیند. همانطور که گفته شد خداوند عزت را در اختیار مومنان قرار میدهد. پس بهترین راه برای دریافت آن، اطاعت از خداوند است.
امام علی (علیهالسّلام) در این باره فرمودهاند: «هر که اطاعت خدا کند، عزت یابد و قوی شود.»
همانطور که در مقابل عزت، ذلت وجود دارد، در مقابل طاعت از خداوند نیز نافرمانی وجود دارد. یعنی مومنی که از خداوند اطاعت نکند و از خواستهها و فرامین او نافرمانی کند نمیتواند عزت کسب کند و ذلیل میشود.
برای مثال میتوان به قوم بنی اسرائیل اشاره نمود. این قوم از نعمت بیشماری برخوردار بودند ولی از اطالعت خداوند سرباز زده و گوساله پرست شدند. اینجا بود که خداوند درقبال گناه آنان، عزتشان را گرفت و عذاب سختی بر آنان نازل نمود. اینگونه بود که این قوم دچار ذلت شدند.
تقوای الهی
همانطور که همه ما میدانیم، تقوا به معنای حفظ و نگهداری خود در برابر گناه، معصیت و هرآنچه به انسان ضرر برساند و همینطور پوششی برای حفظ انسان از آلودگی میباشد. هر انسانی اگر تقوا پیشه کند از تمام چیزهایی که به او ضرر میرساند دور شده و عزت خود را افزایش میدهد.
همچنین با این کار به بنده خوب درگاه الهی تبدیل شده و با اطاعت از خداوند نیز میتواند عزت نفس خود را افزایش دهد. این تقوا است که انسان را سرافراز و ارجمند کرده و او را از اسارت آزاد میکند.
رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در این رابطه میفرمایند: «هر که میخواهد با عزتترین مردمان باشد، تقوای الهی پیشه کند.»
استفاده از گفتار نیک
قرآن برای افزایش عزت نفس به ما کمک کرده و میگوید: «سخنان پاکیزه به سوی او صعود میکند و عمل صالح آن را بالا میبرد.»
همانطور که قرآن میگوید عزت نفس مخصوص خداوند و رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و مومنان است، راه رسیدن به این عزت را برای مومنان استفاده از سخنان نیک میداند.
زمانی که از سخن پاک استفاده میکنیم یعنی در حال استفاده از محتوای پاک هستیم و این محتوای پاک به دلیل بیان مفاهیمی است که دلالت بر واقعیتهای عینی پاک و درخشان دارند. هیچ واقعیتی بالاتر و پاکتر از ذات خداوند و آیین همراهان نیک او نیست.
رهایی از غیر خدا
منبع اصلی عزت خداوند است پس هرچه به او نزدیک شده و از غیر او دور شویم، بیشتر به عزت نفس نزدیک خواهیم شد. قرآن کریم د این رابطه میفرماید: «آیا کسانی که کافران را به جای مومنان دوست خود انتخاب میکنند، عزت و آبرو را نزد آنان میجویند، با این که همه عزت از آن خداست؟»
خداوند علم و قدرت مطلق است و عزت از این دو سرچشمه میگیرد. موجوداتی مانند ما انسانها که علم و قدرت ناچیزی داریم، نمیتوانیم منشا عزت باشیم. پس باید به منبع و منشا اصلی آن (خداوند) نزدیک شویم.
یکی از نصایح لقمان حکیم به فرزندش اینگونه است: «پسرم… اگر خواهان آنی که همه عزت این جهان را داشته باشی، از آنچه در دست مردم است، قطع طمع کن که پیامبران فقط به سبب قطع طمعشان به آنچه میبینی رسیدند.»
اجازه دهید با بیان روایتی از رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) این موضوع را برای شما روشنتر کنیم:
روزی گروهی از انصار نزد رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) رفتند و از ایشان خواستند بهشت را از نزد پروردگار برای ایشان تضمین کنند. پیامبر در ازای عمل به شرطی مهم این کار را برای آنان انجام داد. پیامبر به آنها فرمودند: با یک شرط چنین ضمانتی را برای شما میکنم، از هیچ کس (جز خدا) چیزی را تقاضا نکنید. آن گروه تعهد دادند از احدی تقاضای چیزی نداشته باشند و به قدری به این تعهد پایبند بودند که اگر سر سفره از آب دور بودند از شخصی نمیخواستند آب را به آنان برساند، بلکه خود بلند شده و ظرف آب را برمیداشتند.
احادیث مختلفی وجود دارد که برای از بین بردن طمع در زندگی به عامل عزت و پایداری در آن اشاره میکنند. امام صادق (علیهالسّلام) دوری گزیدن از مردم را یکی از راههای افزایش عزت میداند. ولی این به این معنا نیست که کنج عزلت برگزینید و با تمام انسانها اطراف خود قطع ارتباط کنید. بلکه به معنای دل کندن از مردم و از بین بردن توقعات از آنان است.
نتیجهگیری
در این مطلب در رابطه با عزت نفس در اسلام و تفسیری که دین و اسلام از عزت نفس دارد، صحبت کردیم. همانطور که گفتیم عزت به معنای سرافرازی و ارجمندی است و انسان را از شکست دور میکند. این عزت است که مانع تباه شدن انسان میشود و او را استوار و شکستناپذیر میکند. در مقابل عزت، ذلت وجود دارد. ذلت ریشه تمام تبهکاریهاست و انسان را ضعیف و خوار میکند.
براساس دیدگاه قرآن در رابطه با عزت نفس، خداوند منبع حقیقی عزت نفس است و رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) و مومنان میتوانند در پرتو الهی از این موهبت الهی بهرهمند شوند.
هرچه انسان از خداوند بیشتر اطاعت کرده و به او نزدیکتر شود، از عزت بیشتری بهرهمند میشود و هرچه از خدا دوری کند ذلیل و خوار خوهد شد چراکه از منبع اصلی عزت دور میشود.
با توجه به تعریف عزت نفس در اسلام میتوان از آن برای اصلاح جامعه و دور کردن آن از فساد استفاده نمود. پیشوایان دین میتوانند با استفاده از روشهای مناسب مردم را به سمت پرتو عزت الهی بکشانند تا در جامعه تغییرات آن را احساس نمایند. در پایان اگر در رابطه با این موضوع سوال (یا نظری) دارید میتوانید از طریق بخش نظرات همین صفحه با ما درمیان بگذارید.
مطالب زیر را حتما بخوانید
-
آشنایی ۱۰۰% با عزت نفس در روانشناسی
2.82k بازدید
-
دقیقترین بررسی درمورد عزت نفس در نهج البلاغه
10.69k بازدید
-
اصلیترین نشانه های عزت نفس بالا و پایین در زندگی
2.14k بازدید
-
چگونه عزت نفس پایِین را درمان کنیم؟
1.71k بازدید
-
۹ تفاوت اصلی و مهم عزت نفس و غرور
7.72k بازدید
-
۷۶ جمله از تاثیرگذارترین جملات تاکیدی در عزت نفس، راهکار افزایش (۱۰۰ برابری) عزت نفس
22.1k بازدید
دیدگاهتان را بنویسید